Ks. Mirosław Juchno, KULT RELIKWII W ASPEKCIE PRAWA KANONIZACYJNEGO

Człowiekowi wierzącemu relikwie pozwalają niejako przekroczyć próg świata widzialnego, dotknąć wiecznego. Zmarły, uznany za świętego, poprzez swoje doczesne szczątki żyje nadal. Są one przedmiotem czci, jako ziemskiej cząstki duszy, co do której mamy orzeczenie Kościoła, że jest już zbawiona. Człowiek oddający cześć relikwiom stara się naśladować świętego i oczekuje jego wstawiennictwa przed Bogiem.

Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II zagadnieniu kultu świętych, obrazów
i relikwii poświęca Tytuł IV w Księdze IV: „Uświęcające zadanie Kościoła” (kan. 1186-1190). Prawodawca kodeksowy mówi o ogólnej zgodzie na pewne formy kultu publicznego świętych oraz o przedmiocie tegoż kultu. Wprawie kanonizacyjnym zagadnienie to ma swoją specyfikę. Z jednej strony prawo przestrzega przed oddawaniem kultu publicznego osobom, którym on nie przysługuje. Prawo postanawia, że tylko Ojcu Świętemu wyłącznie należy prawo orzekania o przyznaniu kościelnego kultu publicznego sługom Bożym . Z drugiej jednak strony postulator w procesie kanonizacyjnym, ze swego urzędu i roli jaką spełnia
w prowadzeniu sprawy, powinien starać się o rozwijanie kultu prywatnego danego Sługi Bożego, jednak zawsze zgodnie z obowiązującą praktyką i prawem Kościoła .

Kult publiczny a kult prywatny
Kościół od samego początku śledzi znaki łaski, jakie w ludziach wszystkich czasów zdziałał Bóg. Należy to bowiem do jego zadań i jest zarazem znakiem więzi między Kościołem w niebie i Kościołem na ziemi. Prawne weryfikacje świętości dokonują się przy pomocy procesów beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych, które wprost dowodzą świętości (heroiczność cnót, lub męczeństwa) danej osoby i ukazują jej przesłanie dla naszych czasów . Kościół wykorzystując instrumenty prawne dokonuje beatyfikacji i kanonizacji po uprzednich badaniach i dochodzeniach. Natomiast zadaniem teologów i duszpasterze jest wykorzystanie
przesłania świętych dla naszych czasów . Świętość i sposób jej osiągania nigdy nie były i nie są oderwane od doświadczenia życiowego konkretnego człowieka. Sługa Boży Jan Paweł II wielokrotnie przypominał o powszechnym wezwaniu – zobowiązaniu - do świętości. Bowiem świętość nie polega na rzeczach nadzwyczajnych, ale zwykłych, dokonywanych jednak
w nieprzeciętny sposób .
W przeszłości Kościół ogłaszał świętych głównie na podstawie opinii wiernych.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa opinia ta miała decydujące znaczenie przy kanonizacji. Podczas liturgicznych obrzędów biskup autoryzował (potwierdzał) kanonizację męczenników czy wyznawców. Oddolny głos ludu Bożego (vox populi Dei) także obecnie jest warunkiem wstępnym do rozpoczęcia kanonicznego procesu beatyfikacyjnego czy kanonizacyjnego. Jest to tzw. opinia świętości . A zatem opinia świętości daje początek kultowi i ten kult podtrzymuje .
Kult świętych w Kościele katolickim jest ściśle związany z historią dziejów tegoż Kościoła. Istnieje różnica pomiędzy kultem publicznym kościelnym a kultem prywatnym. Kult publiczny objęty jest normami prawa kanonicznego i ma teologiczne uzasadnienie. Mówiąc o kulcie publicznym prawodawca kodeksowy ma na myśli takie formy czci świętych czy błogosławionych, które zostały zatwierdzone przez Kościół i odbywają się pod przewodnictwem władzy kościelnej lub jej przedstawicieli .
Święty kanonizowany to człowiek, który odpowiadając na Boże wezwanie żył
w ścisłej łączności z Chrystusem praktykując cnoty chrześcijańskiego życia i jest przedstawiony przez Kościół – po potwierdzeniu przez Bogami cudami – jako szczególny członek Mistycznego Ciała, jako: wstawiający się za żyjącymi na ziemi, jako godny kultu publicznego oraz jako wzór i przykład chrześcijańskiego świadectwa życia. Święci
w Kościele są czczeni kultem drugorzędnym – cultus duliae – czyli aktem uznania, dziękczynienia i chwały Bogu, który działa w nich. Kult świętych poszerza rozumienie teocentrycznego kultu, ponieważ cześć i podziw oddawane Bogu dokonują się poprzez świętych. Teologiczne uzasadnienie kultu publicznego kościelnego znajduje swój wyraz
w czci oddawanej Jezusowi Chrystusowi, w którego świętości partycypują kanonizowani czy błogosławieni członkowie Kościoła.
Fakt osiągnięcia zbawienia, tj. chwały w Królestwie Niebieskim, co orzeka Kościół uroczystym aktem kanonizacji czy beatyfikacji, jest również teologicznym uzasadnieniem kultu publicznego . Sobór Watykański II w Konstytucji o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium zwraca uwagę, iż w świętych Kościół odnajduje potwierdzenie swojej świętości
i jednocześnie poleca ich do naśladowania w życiu, zgodnie ze wskazaniami Chrystusa .
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku odnośnie kultu publicznego mówi tylko
o „zezwoleniu” prawnym na kult świętych i błogosławionych. W kan. 1187 czytamy: „Kult publiczny można oddawać tym sługom Bożym, którzy autorytetem Kościoła zostali zaliczeni w poczet Świętych lub Błogosławionych” . KPK z 1917 roku rozróżniał pomiędzy „kultem publicznym” a „kultem publicznym kościelnym”. Przez „kult publiczny” rozumiano taki kult, który wykonywany był w miejscach publicznych i w okolicznościach wskazujących na jego publiczny charakter, ale nie przez osoby do tego upoważnione. Natomiast przez „kult publiczny kościelny” rozumiano kult sprawowany przez osoby publiczne kościelne .
Kult prywatny rodzi się po śmierci kandydata na ołtarze, jest naturalnym następstwem opinii świętości lub męczeństwa, i trwa w czasie procesu beatyfikacyjnego. Nie jest on zabroniony przed wyniesieniem Sługi Bożego do chwały ołtarzy, w przeciwieństwie do kultu publicznego, czyli ustanowionego przez Kościół i publicznie sprawowanego w Jego imieniu. Jest wskazane, aby strona powodowa zainteresowana pomyślnym zakończeniem procesu kanonizacyjnego (diecezja, instytut życia zakonnego lub inna osoba prawna bądź fizyczna) starała się go rozwijać . Nie koniecznie chodzi tutaj o prywatne formy kultu świętych lub błogosławionych, sług i służebnic Bożych oraz w ogóle ludzi zmarłych w opinii świętości,
a ale także o kult wszystkich zmarłych, a nawet dusz w czyśćcu cierpiących, kiedy modlimy się za nich prywatnie, oczekując wstawiennictwa przed Bogiem .
Kult prywatny przejawia się w wielu aktach, zawsze jednak ze szczególnym zachowaniem natury prywatności. Wśród środków służących przejawiania się tego kultu, to można brać pod uwagę moment śmierci i okoliczności pogrzebu Sługi Bożego, grób, podobizny, słowo mówione (sesje naukowe, referaty, słuchowiska, audycje, katecheza)
i drukowane (różnego rodzaju publikacje dotyczące kandydata na ołtarze, zawsze jednak za zezwoleniem odpowiedniej władzy kościelnej) , modlitwy, nadawanie stowarzyszeniom
i fundacjom imienia Sługi Bożego, izby pamięci i muzea .

Kult relikwii świętych
Jednym z głównych przejawów pobożności chrześcijańskiej jest kult relikwii. W teologii jest on określany jako względny, czyli skierowany ku osobom świętym, z którymi relikwie są związane i jako taki nie stanowi koniecznego warunku czci świętych. Najnowszy Katechizm Kościoła Katolickiego nie wspomina o relikwiach . Łacińskiego słowa reliquiae (greckie leipsana), używano w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na określenie szczątków, resztek zmarłego ciała, części zewnętrznych jako ochrona, zbroja duszy, zachowanych na zmartwychwstanie. Wyrażenie „relikwie świętych” dookreślił Sobór Trydencki . Relikwie świętych to przede wszystkim ciała - lub ich znaczne części - tych, którzy dzięki heroicznej świętości życia bądź męczeńskiemu świadectwu wiary, przebywając obecnie w ojczyźnie niebieskiej, byli na ziemi najwspanialszymi członkami Mistycznego Ciała Chrystusa . Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów podaje szersze znaczenie terminu „relikwie”, określając iż „relikwiami są również przedmioty należące do świętych, jak sprzęty, ubrania i rękopisy, przedmioty otarte o ich ciała lub ich groby, oleje, płótna (brandea), a także czczone ich wizerunki” . Do tego typu relikwii pośrednich należą eulogie (gr. błogosławieństwo), czyli różne uświęcone pamiątki z pielgrzymek: medaliony, pektorały, ampułki z odrobiną wody ze źródeł lub rzeki Jordan, okruch poświęcanej ziemi ze świętych miejsc .
Współczesne badania historyczne łączą pierwsze przejawy kultu relikwii
z rozpowszechnionym w starożytnym świecie kultem zmarłych. Tradycja biblijna daje nam wiele przykładów otaczania szacunkiem grobów zmarłych oraz przedmiotów z nimi związanych. W starożytności istniało bowiem przekonanie, że w relikwiach kryje się moc człowieka. Wśród różnych form kultu relikwii, znanych już w starożytności chrześcijańskiej wyróżniamy: elewacje, translacje, inwencje.
Wyniesienie relikwii nad ziemię (łac. elevatio) i złożenie ich pod ołtarzem było najstarszą formą kanonizacji. Obrzęd ten, dokonywany przez biskupów był swego rodzaju aktem prawnym sankcjonującym oddawanie czci jakiemuś słudze Bożemu . Inną formą kultu relikwii były translacje (łac. translatio). Początkowo termin ten określał najpierw samo przeniesienie czy przetransportowanie ciała świętego na inne miejsce. Później używano go
w odniesieniu do opisu tego przeniesienia, któremu zazwyczaj towarzyszyło wiele cudownych wydarzeń . Odkrycia relikwii świętych, których miejsca spoczynku dotąd nie znano, nazywano inwencjami (łac. inventio). Inwencją objęto także odkrycie relikwii w szerszym tego słowa znaczeniu, a mianowicie narzędzi Męki Pańskiej. Inwencji dokonywano zazwyczaj dzięki „objawieniom” .
Z kultem relikwii bezpośrednio związany jest fenomen głębokiej wiary
w orędownictwo, czyli szczególny rodzaj pomocy, zarówno duchowej jak i materialnej, jaką wierzący człowiek pragnie wymodlić przy grobie czy relikwiach danego świętego. Obok wizerunków świętych czczono relikwie. Zwracano się do świętego bez pośrednictwa
w postaci oglądania czy dotykania jego relikwii. Przypisywanie zaś określonemu świętemu szczególnego orędownictwa zawsze nawiązuje do charakterystycznej cechy czy faktu z jego życia .

Normy prawne
Rozważając temat kultu relikwii nie można zatrzymać się jedynie na materialnym wymiarze (np. widok najpiękniejszego czy najstarszego relikwiarza). Byłoby to zaprzeczeniem kultu relikwii. Kościół głosi Misterium Paschalne Chrystusa, które zrealizowało się w życiu świętych. Dlatego wszelkie relikwie w ostateczności muszą prowadzić do praźródła świętości, czyli do Jezusa Chrystusa. W świętości Chrystusa zawiera się teologiczne uzasadnienie kultu świętych i ich relikwii. Misterium Paschalne Chrystusa
i jego celebracja jest treścią życia Kościoła. Inaczej relikwie utraciłyby swój właściwy i ich naturalny sens i przeznaczenie. Liturgia jest nie tylko słowem, ale także znakiem, znakiem przypominającym, znakiem uobecniającym i znakiem zapowiadającym. W sensie liturgicznym taka też jest rola relikwii - jako specyficznego znaku.
Papież Jan Paweł II Konstytucją Apostolską Pastor bonus uczynił Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów kompetentnym organem Stolicy Apostolskiej odnośnie kultu relikwii. Natomiast kwestia autentyczności relikwii i sposób ich przechowywania, mocą tego samego dokumentu, powierzona została Kongregacji do Spraw Kanonizacyjnych .
Prawodawca kodeksowy w kan. 1190 mówi o niegodziwości czynu jakim jest sprzedaż relikwii oraz zastrzega sobie udzielanie zezwolenia na ich alienację (przekazania innym osobom) i przenoszenie na stałe w inne miejsce . Kanon ten nie tylko chroni przed różnymi nadużyciami, ale przede wszystkim jest wyrazem szacunku, jakim otaczane są relikwie .

Zakończenie
Świeci, którym oddajemy cześć byli ludźmi, jak my wszyscy. Będąc jednak ścisłej we wspólnocie z Panem, pozostają z nami i przebywają wśród nas, tak jak czyni to sam Chrystus. Dzięki tej ich obecności i pośrednictwu dopełnia się nasze zjednoczenie z Chrystusem. W ich osobach kojarzenie Kościoła z darem, jaki on przynosi światu, staje się jakby dotykalne .
W kazaniu św. Bernarda, opata, rozważanym w Godzinie czytań uroczystości Wszystkich Świętych czytamy: „Tak naprawdę, gdy obchodzimy ich wspomnienie, my sami odnosimy korzyść, nie oni” .
Współczesny człowiek, to „człowiek całkowicie zajęty sobą, który ośmiela się uważać siebie za normę i ostateczną rację całej rzeczywistości”. Nad takim człowiekiem pochyla się Kościół wyjaśniając mu tajemnicę o nim samym” . O tym, że jest on „współobywatelem świętych i domownikiem Boga” (por. Ef 2, 19). Niszczenie prawdziwych ideałów sprawia, że jednym z ważnych zadań naszych czasów jest próba odbudowy wzorców. Rozkrzyczany jarmark współczesnego świata proponuje nam potężny przesyt „być nad mieć” zmieszany
z bolesną świadomością pustki, bezsensu i przemijania. Przeciwwagę stanowić może odkrycie na nowo prawdy o świętości, heroizmie, ukazanym we wzorach żywych i prawdziwych - jakimi są święci. Kult świętych i ich relikwii ułatwia nam wejście, przez communio sanctorum, w zjednoczenie z Bogiem. Łączność ze świętymi uświadamia prawdę, że nie są oni bytami nadnaturalnymi, które przekazują znaki Boże, mimo, że są to zwykli ludzie, którzy zostali pociągnięci łaską Bożą i całkowicie zaufali Bogu. Ich świętość polegała na codziennym odczytywaniu i wypełnianiu znaków Bożych, a nie na uzewnętrzniającej się na każdym kroku nadzwyczajności.